2010 թվականից աշխատում եմ «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրում` որպես դաստիարակ: 2016 թվականին 5 տարեկանների հետ աշխատելու առաջարկ ստացա: Սկզբում նրանց հետ հանդիպում էի շաբաթը մեկ անգամ: Ծանոթանում էինք, ընկերանում, սովորում ու խաղում միասին: Խաղերի ընթացքում օգտածործում էինք այն, ինչ ընկնում էր ձեռքներս: Սովորողներն ամեն ինչ որպես խաղալիք էին ընկալում: Հերթական հանդիպման ժամանակ ասացի, որ մենք պլանշետներ ենք նվեր ստացել: Պլանշետներն էլ նրանց համար հերթական խաղալիքներից մեկն էին: Ես չփորձեցի նրանց հակառակը համոզել, քանի որ մեր մակնավարժության սկզբունքներից է`սովորել խաղալով: Հենց այդպես էլ արեցինք: Ոմանք պլանշետներն առան ձեռքներն ու փորձեցին միացնել, իսկ մի մասն էլ դիմեց իմ օգնությանը:
«Երաժշտությունը արվեստների մեջ էն կախարդ ուժն է, որ անմարմին արտահայտություններով կարողանում է անմիջականորեն և միանգամից տիրել մարդու բովանդակ գոյությունը, նրա մարմնին ու հոգուն և տիրաբար տանել ուր որ կամենա»։ Հովհաննես Թումանյան
Երաժշտությունն արվեստի տեսակ է, որն իրականությունն արտացոլում է մարդու վրա: Բազմադարյա զարգացման ընթացքում հասարակության երաժշտական պրակտիկայով ընտրված տոներից միավորվել են հնչյունային համակարգեր, որոնք կազմել են այդ հասարակության երաժշտության հիմքը:
Հայկական ազգային կոմպոզիտորական դպրոցի հիմքը դրել է Կոմիտասը:
Երեխային, սկսած ամենափոքր տարիքից, մատչելի, հասկանալի, հետաքրքիր խաղերով համեմված բարձրարժեք երաժշտություն մատուցելը պատասխանատու և շնորհակալ գործ է:
Կրթահամալիրի բոլոր նախակրթարաններում հեղինակային երաժշտության ծրագիր իրագործելու համար ստեղծված միջավայրը՝ գունեղ, լուսավոր խմբասենյակներ` դաշնամուրով, հագեցված երաժշտական ինքնաշեն, խաղալիք գործիքներով, ոչ միայն նպաստում են, այլև պարտավորեցնող են:
Երաժշտություն ամենուր ու անընդհատ պիտի լինի` քնի թե խաղի ժամին, ոչ որպես պարապմունք: Երաժշտությունը ինքնադրսևորման ձև, միջոց պետք է լինի` բացահայտելու համար յուրաքանչյուր սանի անհատականությունը: Երեխան պետք է լսի, երգի բարձրաճաշակ, դասական երաժշտություն: Նա պետք է լսի և՛ Կոմիտաս, և՛ Բախ, և՛ Մոցարտ, և՛ Չայկովսկի: Հարկավոր է, որ նրա լսողությունն ընտելանա իսկական, լավ երաժշտությանը, դաստիարակվի դասական օրինակներով, ընդունի իր ամենօրյա հակաբացիլը, ինչպես Ա. Շահնազարյանի «Անտիվիրուս Կոմիտաս» նախագիծն է ենթադրում:
Այս առումով նախակրթարանում դաստիարակների անելիքը շատ է: Երաժշտության դաստիարակի ղեկավարությամբ նրանք սաներին օգնում ես երգել, պարել, իսկ մնացած ամբողջ օրը երաժշտությունը ուղեկցում է թե՛ խաղի պահին, թե՛ լողի, թե՛ ուտելու կամ քնելու ժամանակ:
Երաժշտական զարգացման տարիքային առանձնահատկությունները
Շատ կարևոր է, թե մարդն ինչպես է վերաբերվում շրջակա միջավայրին: Դա մշակույթ է, որ ձևավորվում է վաղ մանկությունից: Բնության մեջ երեխայի համար ամեն ինչ հետաքրքիր է, զարմանալի, այստեղ է փնտրում իր հարցերի պատասխանները:
Մեծերի պահվածքը, վերաբերմունքը շատ բանով ձևավորում է նրանց ոչ միայն աշխարհաճանաչողությունը, այլև վերաբերմունքը այդ աշխարհին:
Երեխան դեռ շատ փոքր տարիքից ծնողներին դիմում է տարբեր հարցերով. — Ինչո՞ւ է ճաշը աղի, թեյը քաղցր և այլն: Հաճախ ստանում է կարճ ու կտրուկ պատասխաններ, որոնք նրա համար բավարար չեն:
Երեխաները սիրում են ամեն ինչ փորձել, շոշափել, ուսումնասիրել, համտեսել: Այս և նմանատիպ այլ հարցերի պատասխանները սաները նախակրթարանում ստանում են իրենց գործունեության արդյունքնում: Միջավայրը և գործիքները այս դեպքում պարզ են. մի դեպքում օգտագործում և ճանաչում ենք այն, ինչ մեր աչքի առաջ է, մեր ձեռքի տակ՝ բաժակ, մատիտ, թուղթ, ծեփամածուկ, քանոն, ձագար, փուչիկ, մեխ, մուրճ, մետաղադրամ, մոմ, սոսինձ, թել, լուցկի, ափսե, շիշ, ջուր, աղ, լիմոնի աղ, սոդա, քացախ և այլն:
Տարվա ցանկացած եղանակ իր պայմաններն է թելադրում, իր հարցերն ու պատասխաններն է առաջարկում: Տարին բոլոր նախակրթարանի սաները փորում են, ցանում, տնկում, խնամում, դիտում, փորձարկում, փորձեր կատարում: Շուրջտարվա գործունեության արդյունքների ամփոփման, նոր նախաձեռնությունների, սեփական ունակությունները, հմտություններն ու կարողությունները ցուցադրելու, միմյանց հետ մեկ էլ շփվելու լավ հնարավորություն, առիթ է ամեն տարի կրթահամալիրում իրականացվող Բնագիտա-տեխնիկական ամենամյա ստուգատեսը, որին ակտիվ մասնակցել եմ իմ սաները՝ իրենց ընտանիքների հետ:
Շատ կարևոր է, թե մարդն ինչպես է վերաբերվում իրեն շրջապատող միջավայրին: Դա մշակույթ է, որ ձևավորվում է վաղ մանկությունից, երբ երեխան ինքն է մաքրում, խնամում, մշակում այդ միջավայրը՝ մեծի ու փոքրի հետ, ուսումնասիրում է, ճանաչում: Խմբի լուսամուտի տակ քարքարոտ տարածք էր: Ծնողների, սաների հետ այդ տարածքը մաքրեցինք աղբից, քարերից: Այստեղից էլ սկսվեց մեր համագործակցությունը ընտանիքի հետ: Անգամ տատիկ-պապիկներն էին մասնակցում այդ աշխատանքներին: Մյուս աշխատանքներում էլ սկսեցին ակտիվ մասնակցել, մեծացավ նրանց պատասխանատվությունը: Գարնանային աշխատանքները շարունակվում են
Նախակրթարանում սաների գործունեության որոշ տեսակներ սովորույթի, հետո նաև ծեսի են վերածվում: Դրա շնորհիվ կուլտուրա է ձևավորվում: Սաները սովորում են կազմակերպել իրենց գործունեությունը, նախատեսել քայլերը, նախապատրաստել դրանք, կազմակերպել միջավայրը, խնամել այն: Սովորում են նաև հետևել հիգիենայի կանոններին: Օրվա առաջին ծեսը առավոտյան ծեսն է՝ իսկական ծես՝ իր գործողություններով:
Առավոտյան ծես 1 Ծեսը նախակրթարանում չի սկսվում: Շատ սաներ առավոտյան սպասում են կրթահամալիրի երթուղայինին: Հենց երթուղայինում էլ սկսվում է նրանց ուսումնական գործունեությունը՝ երթուղու պատասխանատուի, վարորդի հետ: Պատասխանատուները ոչ միայն անվտանգությունն են ապահովում, այլև ուսումնական աշխատանք են իրականացնում. երեխաները սովորում են ողջունել իրար, տարբերել մեքենաների գույները, հաշվում են, ծանոթանում են երթևեկության կանոններին, նշում ծննդյան տոները, երգում-արտասանում են և այլն: Օրեր անց երթուղայինը վերածվում է իսկական ուսումնական միջավայրի:
Արդեն պարտեզում երեխաները փոխում են կոշիկները, հանում և կախիչից կախում բաճկոնը: Ես հետևում եմ, որ նրանք ինքնուրույն անեն ամեն ինչ: Փոխվելուց հետո բացում են խմբասենյակի պատուհանները: Հետո միասին բնում ենք սրահ՝ մասնակցելու ընդհանուր պարապմունքին: Ընդհանուր պարապմունքի ակտիվ մասնակիցներն ենք: Ընդհանուր պարապմունքի ժամանակ մենք դպրոցի հետ իրականացնում են ուսումնական օրացույցը՝ սովորելով բոլոր այն երգերը, պարերը, ոտանավորները, որոնք նախատեսված են ծրագրով:Սաները յուրացնում են այնքան, որքան թույլ են տալիս նրանց հնարավորությունները:
Առավոտյան պարապմունքից հետո սաները զբաղվում են միջավայրի խնամքով: Ես իրենց հետ անում եմ ամեն ինչ: Երբեմն մեզ միանում են նաև ծնողները: Միջավայրի խնամքը ոչ միայն խմբում, այլև բակում են իրականացնում: Դասավորում են աթոռները, մաքրում փոշիները, խնամում են բույսերը՝ ջրում և փխրեցնում են հողը: Բակում հավաքում են քամու բերած թղթերը և հետևում են բույսերի աճին: Այս ամենից հետո ինքնուրույն միացնում են նեթբուքը և դիտում նախորդ օրվա մասին պատմող ֆիլմը կամ ֆոտոպատումը: Երեխաները լսում են իրենց ձայնը, խոսքը , զրուցում են, պատմում, կարծիք հայտնում, հիշում…: Հետո պատմում են, թե ինչ են արել նախորդ օրը, ճանապարհին ինչ են արել, ինչ են տեսել: Զրուցում ենք նաև օրվա, եղանակի մասին: Այս պատումները նպաստում են լսելու ունակությանը, անկաշկանդ ինքնադրսևորմանը, ազատ մտածողության, բանավոր խոսքի զարգացմանը: Ուրախ մարմնամարզությունը իրականացվում է կրթահամալիրի երաժշտության ծրագրի պարեղանակների՝ հատկապես խրոխտ երաժշտության տակ, բակում՝ մաքուր օդում, շատ օգտակար է առողջությանը և ապահովում է բարձր տրամադրություն: Սաները հաճախ իրենք են շարժումները որոշում: Երբեմն մարմնամարզության ընթացքում կենդանիներ են դառնում, շարժումային տարբեր փոքրիկ ներկայացումներ են ստացվում, երբեմն ամբողջ վարժանքը պարի է վերածվում: Երեխաները առույգ, ուրախ գալիս են խմբասենյակ լվացվելու:
Առավոտյան ծես 2 Հաջորդ գործողությունը մրգի սեղանադրումն է: Միրգ ուտելուց հետո մի քիչ վազվզում են, խաղում կամ մուլտֆիլմ են դիտում, մինչև իրենց ընկերնեը նախաճաշի սեղանն են պատրաստում:
Ամենօրյա այս գործունեությունը նպաստում է երեխայի երևակայության, ուշադրության, խոսքի, մտածողության, առողջ ապրելակերպի զարգացմանը: Ողջունելի է նաև, որ այս ամենը իրականացվում է տանը:
«Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիում ճամփորդությունն ուսումնական գործունեության կարևոր բաղկացուցիչ է, որի միջոցով կարողանում ենք կրթահամալիրում իրականացվող ծրագրերը տարածել:
Կրթական փոխանակումներն ամրապնդում են մարդկային շփումները, փոխհարաբերությունները: Սովորողները համագործակցելով շատ հեշտ են փոխանցում իրենց հմտությունները, միմյանց հետ համատեղ աշխատելով՝ կայանում են: Համագործակցային նախագծերը նպաստում են դասավանդողների, սովորողների հետ համատեղ խմբային, անհատական ուսումնական նախագծեր իրականացելու, միասին սովորելու, իրար ճանաչելու, տարբեր կարողությունների և հմտությունների ձևավորմանը: Մեր դասարանը ևս անմասն չի մնացել և ճամփորդության միջոցով փորձել ենք համագործակցել:
Ես սկսել եմ համագործակցել Նարինե Սարգսյանի հետ, ով նախկինում աշխատել է կրթահամալիրում՝ որպես դասվար: Այժմ նա աշխատում է Արարատի մարզի Այնթապ գյուղի Արամ և Հասմիկ Կարամանուկյանների անվան թիվ 1 դպրոցում: Մեր հանդիպումները եղել են կրթահամալիրում՝ աշնանային և գարնանային արձակուրդների ընթացքում, քանի որ այդ ժամանակ մեզ մոտ սեմինարներ էին լինում, իսկ իրենց դպրոցում՝ արձակուրդ: Քննարկել ենք, թե ինչպես ենք իրականացնում
«Իմացումի հրճվանք» ծրագիրը, վերապատրաստումները, ինչպես ենք պատրաստվում դիջիթեքին, ստուգատեսներին, ճամփորդություններին, դասարանական համերգ-ներկայացնումներին և այլն: Մեր քննարկումների արդյունքում որոշեցինք կազմակերպել ճամփորդություն և նշել Զատկի ծեսը: Եվ քանի որ Նարինեի դասարանը առաջին էր, իսկ իմը՝ երրորդ, առաջարկություն եղավ համագործակցել իրենց դպրոցի երրորդների հետ, իսկ Նարինեն մեզ հետ շրջեց և ներկայացրեց՝ հույս ունենալով, որ առաջիններն էլ կհանդիպեն մեր դպրոցում մեր առաջինների հետ: Երաժշտության դասավանդող՝ Մարիամ Մնացականյանի հետ կազմեցինք Զատկի ծեսի նախագիծը, ուղարկեցի Այնթապի դպրոցի դասվարներին, որ ծանոթանան ծրագրին: Իսկ մենք՝ սկսեցինք նախապատրաստական աշխատանքները: Սովորողները համացանցից գտան Այնթապ գյուղի մասին տեղեկություն, google maps ծրագրով գծեցին ճանապարհը, որպեսզի պատկերացնեն, թե որքան է ճանապարհի հեռավորությունը, քանի րոպեից կհասնեն, բլոգներում գրեցին, թե ինչպես են պատրաստվում գնալ ճամփորդության: Տաբեր հատիկեղենով՝ ոսպով, լոբով, գարիով, ցորենով ցանեցին ածիկներ և հետևեցին ածիկացանի աճին: Սովորեցին զատկական ասիկներ, հանելուկներ և պատրաստեցին ակլատիզ, իսկ երգերն ու պարերգերը զատկածառ պատրաստելով սովորեցին ընկեր Մարիամի հետ: Որպես նվեր սովորողները թաղարների մեջ տնկեցին քլորոֆիտում տեսակի ծաղիկներ, իսկ հյուրասիրության համար պատրաստեցին ադիբուդի, հետո նախապես գաթայի բաղադրատոմսը գրեցին բլոգներում և տիկին Անուշի օգնությամբ ճամփորդությունից մեկ օր առաջ թխեցին երեք շատ համեղ գաթաներ:
Եկավ ճամփորդության օրը, և մենք բարձր տրամադրությամբ ճամփա ընկանք: Ճանապարհին ցուցանակները կարդալով, երգելով շատ արագ հասանք Այնթապ գյուղ: Մեզ շատ ջերմ ընդունեցին և ուղեկցեցին դպրոցի դահլիճ: Ծեսն իրականացրինք մի քանի փուլով.
Սկզբում ընկեր Մարիամը սովորեցրեց զատկական երգերի բառերը, պատմեց զատկատոնի մասին, այնուհետև սովորողների մի խումբը ցանեց ածիկներ: Տոնը շարունակվեց բակում և ներկայացրին սովորած երգերը, պարերգերն ու ասիկները: Կազմակերպեցին հյուրասիրություն և շրջայց՝ եղանք գրադարանում, նախակրթարանում, դասարաններում, իսկ վերջում քայլեցինք դեպի գյուղի մատուռ: Այնթապի դպրոցի 7, 8-րդ դասարանի լրագրողները զատկատոնը նկարահանեցին, հարցազրույց վերցրին և իրենց դպրոցի ֆեսբուքյան էջում լուսաբանեցին: Վերադարձին երրորդցիները մեզ նվիրեցի Մանկական Աստվածաշունչ: Իսկ 3.2 դասարանի սովորողները վերադառնալուց հետո իրենց բլոգներում լուսաբանեցին ճամփորդության մասին իրենց տպավորությունները: Նշեմ, որ վերադարձից հետո, օրեր շարունակ սովորողները համեմատում, քննարկում էին կրթահամալիրի և Այնթապ գյուղի դպրոցի տարբերություններն ու մեզ համար անսովոր պայմանները, սակայն հավանեցին դահլիճի գունավոր լույսերը, միջանցքի մոլորակների պաստառը: Մեր համագործակցային ուսումնական ճամփորդությունը հաջողվեց և կարծում եմ՝ լինելու է շարունակական, քանի որ պայմանավորվեցինք, որ հաջորդ քայլը իրենց այցելություն է լինելու մեր կրթահամալիր: Այս ճամփորդության ընթացքում լուծվեցին մի շարք խնդիրներ և համագործակցության արդյունքում մեր հմտություններն ու կարողությունները կրկնապատկվեցին, փոխվեցին սովորողների աշխարհընկալումը, ընկերների նկատմամբ պատասխանատվության զգացումը, դրսևորեցին ինքնուրույնություն, նպաստեց մեդիահմտության, ուշադրության, խոսքի զարգացմանը:
Սմբատյան Գոհար 